ΓΕΝΕΤΙΚΟ ΝΤΟΠΙΝΓΚ : ΣΤΟ ΠΕΚΙΝΟ ΕΓΙΝΕ Η ΑΡΧΗ

Ο «εφιάλτης» του γενετικού ντόπινγκ

Ο καθηγητής Δ. Κουρέτας παραθέτει στην «Κ» τη «σκοτεινή» εξέλιξη του πρωταθλητισμού που έδρασε υπόγεια ακόμη και στο Πεκίνο

Συνέντευξη στον Γιάννη Eλαφρ'ο ( KΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 12.04.2009)

Ξεχάστε μπουκαλάκια, χαπάκια, στεροειδή και ελέγχους στα ούρα. Το γενετικό ντόπινγκ είναι εδώ, τόσο επικίνδυνο όσο και δύσκολο να ανιχνευθεί και απειλεί να μετατρέψει τους Ολυμπιακούς Αγώνες σε παρέλαση μεταλλαγμένων «σούπερμαν». Δυνατότητα ελέγχου υπάρχει, αρκεί να μην το θυμόμαστε τελευταία στιγμή ή μόνον όταν η ελληνική κοινωνία συγκλονίζεται από τη «σύλληψη» κάποιου ντοπαρισμένου αθλητή μας. Το ντόπινγκ είναι πάνω απ' όλα κοινωνικό φαινόμενο, τονίζουν οι ειδικοί.

«Δυστυχώς, το γενετικό ντόπινγκ εισέβαλε στην αθλητική ζωή και απειλεί να εξαπλωθεί και ευρύτερα, με πολύ επικίνδυνες συνέπειες στην υγεία των αθλητών και ευρύτερα των νέων», υπογραμμίζει, μεταξύ άλλων, στην «Κ» ο κ. Δημήτρης Κουρέτας, καθηγητής στο Τμήμα Βιοχημείας - Βιοτεχνολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. «Γνωρίζοντας τις τεχνολογικές εξελίξεις στον τομέα, πιστεύω πως ήδη στο Πεκίνο αγωνίστηκαν γενετικώς ντοπαρισμένοι αθλητές. Στο Λονδίνο, αν δεν ληφθούν μέτρα, θα γίνει χαμός», συμπληρώνει χαρακτηριστικά.

Γονιδιακή παρέμβαση

Τι σημαίνει όμως γενετικό ντόπινγκ; Πρόκειται για τη μη θεραπευτική χρήση γονιδίων, γενετικών στοιχείων ή και κυττάρων που έχουν την ικανότητα να βελτιώνουν την απόδοση. Οι περισσότερες από τις συγκεκριμένες μεθόδους αναπτύσσονται για ιατρικούς σκοπούς, μέσω νόμιμων ερευνητικών προγραμμάτων. Δυστυχώς, όμως, σε μεγάλο βαθμό επωφελείται το κύκλωμα του πρωταθλητισμού.

Ο καθηγητής Φυσιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια, Λι Σουίνι, ο οποίος διεξάγει έρευνα στο γονίδιο IGF-1 και την επίδρασή του στη μυϊκή ανάπτυξη, δηλώνει ότι το 50% των πελατών του είναι αθλητές...

Σε τι συνίσταται το γενετικό ντόπινγκ και γιατί είναι πολύ πιο αποτελεσματικό και δύσκολο να ανακαλυφθεί; Μα, γιατί επιδιώκει να ενεργοποιήσει ή να αναστείλει αντίστοιχα ορμόνες και άλλους βιολογικούς παράγοντες που εκκρίνονται έτσι κι αλλιώς από τον ανθρώπινο οργανισμό. «Χρησιμοποιεί τεχνικές της γονιδιακής θεραπείας. Είτε με απευθείας ένεση DNA στον ιστό που μας ενδιαφέρει είτε με προσθήκη γενετικώς τροποποιημένων κυττάρων είτε με λιποσώματα (μικρά σφαιρίδια μάζας που έχουν στο εσωτερικό τους το γενετικό υλικό) είτε ακόμα και με «δούρειους ίππους», δηλαδή ιούς οι οποίοι μεταφέρουν τα γονίδια σε συγκεκριμένους ιστούς», λέει στην «Κ» ο κ. Κουρέτας.

Ποια γονίδια αποτελούν τα «όπλα» στην επιδίωξη καλύτερων αθλητικών επιδόσεων; Κατ' αρχάς, το γονίδιο που συνδέεται με την παραγωγή της ερυθροποιητίνης (ΕΡΟ), μιας ορμόνης που δημιουργείται στους νεφρούς και καθορίζει την παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων. Oσο περισσότερα ερυθρά αιμοσφαίρια στο αίμα, τόσο περισσότερο οξυγόνο, δύναμη και αντοχή στους αθλητές. Βεβαίως, η ΕΡΟ χρησιμοποιείται πλατιά από ασθενείς με αναιμία, AIDS, καρκίνο, καθώς και από άτομα τα οποία υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση. Απαιτούνται, όμως, συχνές ενέσεις. Η γονιδιακή παρέμβαση αντιμετωπίζει αυτή τη δυσκολία.



Μια άλλη διάσημη αναβολική ουσία είναι ο ινσουλινομιμητικός παράγοντας - 1 (IGF-1), ο οποίος παράγεται στο ήπαρ και στους μυς και συνδέεται με την περίσσεια αυξητικής ορμόνης, που οδηγεί σε πολύ πιο ανεπτυγμένους μυς. Στον αντίποδα βρίσκεται η μυοστατίνη, η οποία μειώνει την ανάπτυξη της μυϊκής μάζας. «Αυξητική ορμόνη και μυοστατίνη είναι το γκάζι και το φρένο της μυϊκής ανάπτυξης», λέει στην «Κ» ο κ. Κουρέτας. «Κάποιοι επιδιώκουν τον έλεγχο και τη μείωση της μυοστατίνης. Στην περίπτωση αυτή μπορεί μέχρι και να διπλασιαστεί η μυϊκή μάζα. Αλλά εάν σπάσουν τα φρένα, ποια θα είναι η κατάληξη;». Θετικά επιδρά στην αύξηση των μυϊκών ινών και το γονίδιο PPAR - Delta, το οποίο επίσης αξιοποιείται στη δημιουργία γενετικών «υπεραθλητών».

Oσο κι αν μοιάζει ότι απλά ενεργοποιεί λειτουργίες του οργανισμού, το γονιδιακό ντόπινγκ είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο, καθώς έχει καταγραφεί κίνδυνος για καρδιακές παθήσεις. Ανησυχητικά είναι και τα αντίστοιχα πειράματα. Σε ένα απ' αυτά χορηγήθηκαν σε οκτώ μπαμπουίνους γονίδια για τη μόνιμη επιπλέον παραγωγή ερυθροποιητίνης. «Μέσα σε δύο βδομάδες, ο αιματοκρίτης απογειώθηκε και έφτασε στις 90 και 95 μονάδες (από 45-50 που είναι κανονικά), απειλώντας άμεσα με θρομβώσεις στο αίμα και πιθανό θάνατο… Σε τέσσερα από τα πειραματόζωα χρειάστηκε η χορήγηση αντιπηκτικών φαρμάκων. Από την άλλη, δύο μπαμπουίνοι εμφάνισαν μεγάλη πτώση ερυθρών αιμοσφαιρίων», λέει ο κ. Κουρέτας. Η ανοσοποιητική αντίδραση του οργανισμού μπορεί να προκαλέσει σφοδρή αναιμία. Επιπλέον, η ραγδαία ανάπτυξη των μυών (λόγω αυξητικής ορμόνης) οδηγεί σε καταπόνηση, διάστρεμμα, ακόμα και θραύση τενόντων και οστών.

Αδυναμία ανίχνευσης

Κι όμως, ακόμη υπάρχει αδυναμία ανίχνευσης του γενετικού ντόπινγκ. «Γενετικώς, τα κέντρα ελέγχου αναβολικών είναι στη εποχή του χαλκού. Την ίδια ώρα, όποιος διαθέτει την τεχνολογία μπορεί να δημιουργήσει πιο εύκολα σκευάσματα απ' ό, τι με τα στεροειδή, που ήθελαν πολύ προχωρημένες γνώσεις», τονίζει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Για να ελεγχθεί η γενετική παρέμβαση χρειάζεται βιοψία του ιστού, κάτι που είναι ακριβό και χρειάζεται εξειδικευμένο προσωπικό και μηχανήματα.

Ποια μπορεί να είναι η απάντηση; Κατ' αρχάς, αυστηρός έλεγχος στα εργαστήρια που κατασκευάζουν παρόμοια γενετικά προϊόντα και είναι γνωστά, καθώς δουλεύουν και για τους ασθενείς. Ενημέρωση κοινού και ειδικά αθλητών για τους κινδύνους. Πλαισίωση όλων των επιτροπών καταπολέμησης των αναβολικών και με γενετιστές. «Το βασικό, όμως, που πρέπει να αλλάξει είναι η αντίληψη για τον αθλητισμό και τον πρωταθλητισμό. Το ντόπινγκ είναι κοινωνικό φαινόμενο», τονίζει ο κ. Κουρέτας. «Oταν κυρίαρχο μοντέλο είναι η επιτυχία πάση θυσία, τότε η θυσία μπορεί να αφορά τον ίδιο τον αθλητή, την υγεία του και τη ζωή του. Είναι τελικά η κοινωνία και η πολιτεία που έχουν μεγάλες ευθύνες».

Ορατή η απειλή της ευγονικής

Υπάρχουν μερικοί άνθρωποι που είναι «γενετικά ντοπαρισμένοι» από την ίδια τη φύση.

Ο Φινλανδός σκιέρ Eero Mantyranta, με δύο χρυσά στους χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Ινσμπρουκ, αποδείχθηκε ότι είχε ενδογενή μετάλλαξη του γονιδίου που συνδέεται με την ερυθροποιητίνη, με αποτέλεσμα αυξημένες αθλητικές επιδόσεις.

Κληρονομική μετάλλαξη

Σε μια άλλη περίπτωση, ένα βρέφος επτά μηνών μπορούσε να κάνει τρομερά πράγματα για την ηλικία του, όπως να στέκεται όρθιο, να ανεβαίνει σκαλιά κ. λπ., αποτέλεσμα μιας υπερβολικής ανάπτυξης των μυών του.

Οπως ανακαλύφθηκε, παρουσίαζε μια κληρονομική μετάλλαξη, η οποία παράγει μια μορφή αναποτελεσματικής μυοστατίνης. Και οι δύο γονείς του ήταν επαγγελματίες αθλητές βαρέων αθλημάτων.

«Τι θα γίνει εάν ένας αθλητής ζητήσει γενετικό ντόπινγκ για να αποκατασταθεί η βιολογική του ισότητα με αθλητές που έχουν ιδιαίτερα χαρίσματα; Τι θα γίνει εάν επιλέγονται γενετικά οι αυριανοί υποψήφιοι πρωταθλητές; Ή, ακόμα χειρότερα, εάν επιλέγονται τα παιδιά με βάση γονιδιακές δυνατότητες υψηλών επιδόσεων; Η απειλή της ευγονικής δεν είναι τόσο μακριά», σχολιάζει στην «Κ» ο καθηγητής Βιοχημείας κ. Δημ. Κουρέτας.

Πάντως, πρόσφατα Σουηδοί ερευνητές ανακάλυψαν ότι ένα σημαντικό ποσοστό των ενηλίκων λευκών διαθέτουν μια γενετική διαφοροποίηση, η οποία αποτρέπει την αποβολή των στεροειδών με τα ούρα, με αποτέλεσμα να μην εντοπίζονται στους ελέγχους!

Λέτε αύριο τα προπονητικά κέντρα να αναζητούν πρωταθλητές μεταξύ αυτής της όχι ευκαταφρόνητης μειονότητας;